Follow us on social

Últimos posts

Escríbenos

Nuestro objetivo es visibilizar la literatura escrita por mujeres y disidencias, peruanas y hermanas. Toda información que quieras compartir será valiosa para hacer crecer nuestra comunidad. ¿Tienes alguna consulta o comentario? No dudes en escribirnos.

Síguenos

Bagua, 1985

Dina Ananco

Nekasa nuna tsawantri

 Arutam wekajai metek

ashi, nunka tepaka juka ureawai,

nui pachitkajai wisha

wi wajamunmaka 

ashi pemka peetea nekapeajai.

¡Nunka patawai!

Chichaman etserin aiñasha.

Ashi patawai turasha chikichka antuiñatsui

chikichkisha antatsui, ima wiki.

Nui weaji, waurtsuk

nanki takaku

sapija uwakeaku

nui weaji

tarachjai

tawasjai

ashi yaruakar.

Nui weaji, enentai tuin juwa nunisar

nunka sukutin tura kurarpatña jui tariarar najamar

nui weaji, nui untsurmaiña asamtai.

Etsa jeawai

El día de la verdad

Siento que la tierra tiembla, 

parecido el caminar del arutam

siento que vibra el universo y yo en ella

siento que todo a mi alrededor relampaguea 

¡Truena la vida!

porque truena la noticia.

Truena todo, pero nadie lo escucha

nadie, nadie como yo.

Allá vamos, con calma

con la lanza en la mano

confundiendo a los temerosos

allá vamos

con tarach

con tawas

con todo.

Allá vamos con el corazón en su lugar 

con el pie firme sobre la tierra caliente y temblorosa

allá vamos porque allá es donde nos llaman.

Ya es hora

 la hora de la verdad.

Auju

Kiarai, etsa  kanak weakai,

Ameka utñaitme

Turasha Nantu tákau wainiakum

Nantu takatin nekapeakum

Shir wake mesemar utñaitme

Antakrika utmain utñaitme

Jikajikamat utñaitme

Urukamtain utea tamaka

Aishri Nantu ajapa ikukmau asa utñaiti

Turamin aiñawai uun aiñaka

Yuwisha suritujakmau asa

Shir yurumin asamin

Suri asamin aishrum ukurmakin tutaiyaitme.

Miñasha, ishishkisha, ashismasmeksha ujattsakia

Tui nuwe penkermarisha puja

Wisha ichinkachin najantan unuimartaj

Yamaika, ichinkachika, pininchika najantaka shir nekatsji.

Nuwech iñaktursakia

Miñak iñaktursakia

wisha unuimartaj.

Ayaymama

Al atardecer, cuando el sol se va a dormir

Tú sueles llorar

Pero cuando ves a la Luna 

Cuando sientes la llegada de la Luna

Lloras nostálgicamente

Escuchando tu llanto se puede llorar

Con nostalgia sueles llorar

¿Por qué llora? cuando decimos

Como la ha abandonado su esposo Nantu suele llorar

Acostumbran decirte

Como solías mezquinar el zapallo

Como eres de comer bien

Como eres avarienta, tu marido te ha dejado, suelen decirte.

 

A mí también, aunque sea poco, susurrando, avísame

Dónde hay la verdadera arcilla

Para yo también aprender a hacer tinajita

Ahora, la tinajita, ni el pinin sabemos elaborar.

 

Muéstrame la arcillita

Solo a mi muéstramelo

yo también para aprender.

Pámuk

Urutma anennak anenruawait

Urutma muuknak tsupiamuncha wainkauwait

Nuu anennakeash anenriñait

Urutma uwíñak ejenait

Wakan weancha waitkauwashit

Washímar tsekenanash wainkauwait

Putsur wajaunash waitnit

Urutma anennak neka

Yachapita

Pujutan nekauwapita

Kakarman sukartiñapita

Waimakun tura waimakchaun

Kakarma suwapita

Yamai tura nuniachkumsha

Uruksamea pámuk jasuitam

Jintinrusia tumainitjai

Wisha Lima wekasan,

Pamuk, pamuk kunkunkan wekamij

Kakaram, kakarmapita tachamaitkun

Imanchauwapi tumain wekasamij, tusan

El Pámuk

Cuántos anen habrá cantado

Cuántas cabezas habrá visto cortar

¿Cantará el mismo anen?

¿Cuántos años tendrá?

¿Molestará el alma que se va?

¿Los habrá visto correr asustados?

¿Suelen verlos pálidos?

¿Cuántos anen sabrá?

es sabio, ¿no?

Sabe de la vida

Suele darnos la fuerza

A los visionarios y a los no visionarios

Suele darle fuerza ¿no?

Ahora y sino

Cómo llegaste a ser pámuk

Enséñame le puedo decir

Yo andando en Lima

Para andar oliendo a pámuk, pámuk

Fuerte, aunque me digan que no lo soy,

Como si fuera insignificante para andar

Pandemiatin karameamu

Shuar nekachtai kunkuntean tura ínitak yuraun 

 karammajai

atashu netsepe aya ukukamu uruk yutaimpait  nutikas yurimiayi

wisha yumiajai

kunkunikir yunaiyamiaji.

 

Juka karaiti

Mesemakchajai, timiajai

Tsanumameakun, shir enentaimsattsan.

 

Kucha mukutin, yankupatin, 

Puju, samekmau

Jata imti

Namag kawa imti weakunam

 weká karammiajai.

 

Limaka mishu utaiñawai

Wakan nasé atsumajai metek

Nuu wakan tsupiamujai metek.

Enentaimiajai, enentaimiajai, enentaimiajai

Wakan tsawantri jeatsain wena auk mishun wainkaiña.

 

Red socialnum chicham aarmaun wainkamiajai

“Kakarar chichakrinka mantamenaji, chichachkurincha”

 

Karanam wainkaruiti

iiña banderari puju kapanñujai

Tuñua, tuñua jatñuncha 

Uruku iirak karammainit ankan jastasrisha

Ikam samek tépaka auwaiti ii nakamuka

Iña ikamri samekrijain iika makumatnitaij.

 

Tsukin weaka imai

Iiña tsukintrin

Iiña inittrin

¡Tariarji!

¡Tuké taritraji pandemiasha!

Tariartasar tariarji

Tariartasar kara atiaji

Kurirpatin turasha unuiñamainchau

Entsajai metek

Weaji, weaji.

Los sueños en la pandemia

Soñé que un ser misterioso me besaba

y comía mi interior

me saboreaba cual pechuga hervida

y yo de él

nos comimos a besos.

 

Solo son sueños

nada de predicciones

me engaño para sentirme bien.

 

Soñé que caminaba en medio del pantano

color blanco amarillento y verdoso

acaso el color de la muerte

el color de la carne en putrefacción.

 

En Lima, los gatos lloran

lloran en grupos cuan almas afligidas por el oxígeno

como si aquellas almas los flagelasen.

Pienso, pienso, pienso

¿Acaso son almas que se van al destiempo las que 

torturan a los gatos?

 

Soñé la palabra escrita en las redes sociales 

“Nos matan cuando alzamos la voz, y cuando callamos también”

 

Si decimos que fue fruto de un sueño

para que nuestra bandera

flameara de rojo y blanco

¿qué color debemos soñar para ser libres? 

El verde de la Amazonía es nuestra esperanza

¿el verde de nuestros bosques es también nuestra perdición?

 

Desde cada esquina

desde nuestros rincones, 

desde nuestros interiores

¡Resistimos!

¡Resistimos siempre, a todas las pandemias!

Resistimos para resistir

soñamos para resistir

tan frágiles pero indomables como los ríos

 fluimos, fluimos.

Atumsha urukarmetsu

Atumsha urukarmetsu

Wika wampis enentaimta wakeruta jajai

Wampis nuwajai metek

Wampis, papin universidad aujsaujai metek

Wampis nuwa uchirtinjai metek

Wampis nuwa aishrinñujai metek.

 

Junisa pujaun tarach, akiita tura patakemtai numi jinkaijai najanamujai iwarmameajai

Uuntur usumajakarua imanisan usumeajai

¡Ipak atsawai! Turasha wene yakatai kapantuwa juketi

Wener nupanpatua ju najenchjai nakumkam shir juwawai

¡Namperaiti!

 

Wiichur esarman atian espejonam iimajai

Wampisaitjai

¡Ayawa! Arutmarua

Ee, ju jaanchia jujai wampisaitjai

Nakumameajai wakantrun facebooknum iwaiñaktasan

1 horasha nankamatsain 5 mil “ti penkeraiti” tau awai

 

Nukap atsuk, ataksha wiyaitjai,

Yaunchuk uunnaka yajá ukukin nekapeajai, ijusan pujayaitkun.

 

Yapirun nijaran, tarachin awikan

Zapat tacortin aiña auna weamajai

Turan vestido kapamñun nunkuajai, tarachjai metekmamtin ati, tusan

Peetai kurijai najanamun nunkuran, akiitaincha winchan akian wajajai

Shiram wantiniajai

Wampis enentaijai enentaimsan, tajai,

¡Shirmaitjai!

 

Nakumamkan Instagramnum iwaiñajai

Eme jaiñawai aainak

5 mil “ti penkeraiti” tau awai

 

Atumsha urukarmetsu

Wika juni junin yamekjai

Waurkamñu nekapeajai

Aya jamain nekapeajai

Turasha juna atsumajai.

 

Pujuttrun kajinmatkishtajai, tukin

Bañonam enkeman tarachin nunkuajai

Lima tsetsek tepeamunmasha suijkisha shir emajtatsui

Ti penker iwarnarjai, petainka ashi jukin

¡Chichakui nakumrukarti, tusan, wakerajai!

Urukukitaj nuna shir  awantak, naka jirkiarti, tusan

Miña pujutruka juwaiti, tusan, eme aneasan iyajai

Kakaran chichajai

Uwejnaka ashi paker emajtuiñawai

Kame, wariñak chichaj nunasha shirka nekatsjai

Chichamu amukamtai

Tarachin, akiarmau tura peetai aiña nunaka awiran muchilanam, bolsanmaksha chumpiajai

Yapirun nijajai, celularan achikan nui internetnum taxin seameajai

Tuman weajai

Miña anenkarjai vino umartasan.

 

Kashin tsawak

Periódico suramunam tura internetnum iwaiñamunam naka jiniajai

Tikich, yaktanmaya iimaru aiñajai

Aujai chichaman jimartuktatjai tachamaitkun

Nui wajajai, tarachin nunkuaru

Untur uruk usumajakarukit nuna yapirui epesan

Nui wajajai, wisha yakitaj nuna nekamattsan

Tsawan urukukit nui wisha metek juwaj nuna

Wakantrui tura numparui juajai miña aentsrun janchrinka, wishimenka

 

Atumsha urukarmetsu

Wika nekámatsjai

Turasha shir nekapeajai

Kankaprurua iman

Suwa Kuwankus waja iman

No sé ustedes

No sé ustedes

A mí a veces me da la gana de pensar como wampis

Otras veces como mujer wampis,

Como universitaria wampis

Como mamá wampis.

Como la amante wampis.

 

De pronto me pongo mi tarach, mis aretes, collares y pulseras de semillas

Me pinto la cara con las líneas de mis ancestros

¡No hay achiote! Me basta mi labial rojo

Ese delineador color vino que deja pronunciado mis labios carnosos

¡Es una fiesta!

 

Suelto mi larga cabellera y me veo en el espejo

Soy wampis

¡Oh! My good

Sí, soy wampis con este atuendo hermoso

Me tomo par de fotos para facebook

En menos de 1 hora tengo 5 mil likes.

 

De pronto no soy yo, 

me siento lejana a mis ancestros, pero me veo tan cerca.

 

Me lavo la cara, me desvisto

Me pongo tacones

y el vestido rojo para mantener el color

Me pongo mi collar de oro y unos pendientes preciosos se cuelgan en mis orejas

Me veo hermosa

Pienso en wampis y me digo

¡Shirmaitjai!

 

Me tomo fotos y publico en mi Instagram

Todos me piropean

Tengo 5 mil likes.

 

No sé ustedes, pero esta rutina me cansa

Me enloquece

Me abruma

Pero lo necesito

 

Para no perder la costumbre, diciendo

Entro al baño y me pongo mi tarach

Hasta el sudor me traiciona en el invierno limeño

Me pongo mi mejor traje y los mejores accesorios

¡Necesito las cámaras en cada conferencia de prensa!

Necesito que ese lente me exotice en la primera plana

Y afirmo que es así mi cultura y me siento orgullosa de ello

levanto la voz

Todos me aplauden

A veces, ni yo misma entiendo lo que digo.

Termina la conferencia,

Saco mi tarach, mis collares y mis aretes de pluma y las guardo en mi mochila, bolso.

Me lavo la cara, pido un taxi por aplicativo

Y me voy

Me voy a tomar vino con mi amante.

 

Al día siguiente

Salgo en las portadas de los medios impresos y digitales

Al costado de las autoridades

Nada me compromete

Ahí estoy, con mi tarach

Con las líneas de mis ancestros en el rostro

Allí estoy, buscando mi identidad múltiple

Que me sirve actuar en cada circunstancia

Con el color y la sonrisa de mi pueblo en el alma y sangre

 

No sé ustedes,

Pero yo no me conozco

Y me prefiero así

Ser de todas partes

Con una raíz interminable

Como Suwa en Kuankus

Ikaman kuitamin aiña

Ikamiatika

Napijai metek

Surimawastai tumain

Jinta nakaji

Ikamka arantusar

Arakjaisha chichasar pujuwaitji.

Ampisha “apachi ampirata”, “nukuchi ampirata”, tusar, jukir

tsuwamatainti. Arantunisar pujut wakeriñaitji

Ikamia shuartika

Yaki miniarat taumatka

Nanki takusrika jintanka nakamchauwaitji

Iirmau arma nunisrika

Guardianes del bosque

Nosotros los del bosque

Como una serpiente

Como si quisiéramos mezquinar 

Vigilamos el camino

Respetando el bosque

Dialogando con las plantas, vivimos.

A las plantas “cúrame padre”, “cúrame madre”, diciendo, llevamos

para curarnos

Nos gusta vivir en armonía

Nosotros los del bosque

Como si esperásemos a alguien

Pero nunca vigilamos el camino

con la lanza en las manos

como nos suelen ver

You don't have permission to register